De donkere nacht van je ziel

De ‘tijden van het brein’ hebben ons tot mensen gemaakt die liever willen doen dan willen zijn. Actie krijgt een grotere waarde toegekend dan passiviteit. Licht, de tijd van actie, zien we liever dan duister, de tijd van rusten en overwegen. Maar langzaam herleeft de aandacht voor het duister in onszelf en om ons heen. Terecht, want in het donker vinden wonderen plaats.

Een moeilijk gevoel, een moeilijke situatie? Actie! Het is langzamerhand een ingebakken mechanisme. Op zich is het heel gezond, zelfs onontbeerlijk om je actief bezig te houden met de gewenste veranderingen in je leven. Maar als je alléén voor de actie gaat, ontken je het ritme van het leven, en dan mis je een gave die veel voor je kan betekenen. Tegenover actie staat passiviteit. Een begrip met een slechte naam. Het doet denken aan luiheid, inertie. Datzelfde geldt voor licht en donker, wat je kunt zien als een metafoor voor lichte en donkere tijden. Het gezegde‘zo lelijk als de nacht’ spreekt boekdelen over de houding tegenover het donker. Als het iets goeds is, noemen we het licht – niet duister. Maar waar heeft die nadruk op het licht ons gebracht? We slikken massaal antidepressiva, verdoven onszelf met sigaretten, drank, tv, eten – waren we ooit zo bang voor het donker in onszelf en vanbuiten? Het is niet toevallig dat juist nu langzaam een kentering optreedt. Zowel donker als passiviteit zijn immers kenmerken die verbonden zijn aan het ‘yin’, ofwel het vrouwelijk principe. Nu het vrouwelijk principe eindelijk weer meer kansen krijgt om, naast het mannelijk principe, ons leven te komen verrijken, komen de heilzame kanten van duisternis en passiviteit weer een beetje aan bod.

Voor niets gaat de zon op?
Vaak wordt gedacht dat er slechts iets verandert in je leven op het moment dat je zelf iets onderneemt. ‘Voor niets gaat de zon op,’ ofwel: je moet investeren met energie, geld of wat dan ook, of er gebeurt niets. Wie erin berust om in zak en as te zitten, heeft haar misère toch zelf verdiend – sterker nog, in de hand gewerkt? En zo kom je er toch nooit uit? Toch is die blik te eenzijdig. De waarheid is dat de periode waarin we volledig in het donker durven te blijven zitten met onze ellende, onze diepste angsten en onze meest verborgen gedachten, een waardevolle periode kan betekenen. Juist door dat duister niet te bevechten, maar je volkomen bewust neer te laten vallen op de zwarte, vruchtbare bodem van het menselijke bestaan. Een van de weinige boeken die hierop ingaan, is het spirituele boek ‘De donkere nacht van de ziel’, gebaseerd op de teksten die de zestiende-eeuwse mysticus St. Johannes van het Kruis schreef over zijn eigen ervaringen van wanhoop en leed. Weliswaar is dit boek gericht op het verlangen naar contact met God, maar wat erin beschreven wordt geldt voor elk mens, spiritueel gericht of niet, en voor elke situatie. Of die nu draait om een geloofscrisis of een scheiding of verlies. Het boek kenmerkt het duister in onze ziel, ofwel de tijden van lijden, woede en verdriet als noodzakelijke periodes waarin we ons in alle passiviteit (laten) voorbereiden op een nieuwe tijd van licht. We verwerpen het lijden niet, maar zijn er volledig in aanwezig – ondanks dat misschien elk vezeltje in ons lijf en brein in woedend verzet wil komen tegen de situatie.

Ogenschijnlijke passiviteit
Het grote mysterie van het berusten in een situatie waar je je het liefst meteen uit zou vechten, is dat er tijdens die ogenschijnlijke passiviteit van alles gebeurt. Daar kom je niet achter als je je uitsluitend op activiteit richt. Zoals eerder gezegd zijn toestaan en acceptatie aspecten van het vrouwelijk principe, en de wereld heeft zich op die ogenschijnlijke passiviteit eeuwenlang verkeken. Er gebeurt namelijk heel wat! De vergelijking met het baren van een kind ligt voor de hand. Stuurt de aanstaande moeder de groei van het kind vanbinnen? Probeert ze de plaats van oogjes, neus en mond te bepalen? Nee. We geven ons over aan het proces van naderende geboorte. We vertrouwen dat ergens diep vanbinnen als vanzelf het wonder gebeurt. Maar we geven dat wonder wél de kans om te gebeuren. We geven ons lichaam de rust die het vraagt, de voeding die het vraagt. We proberen van de negen maanden geen vier maanden te maken. We accepteren het ongemak en straks ook de vaak hevige pijn van de bevalling, omwille van het nieuwe dat zal komen. Datzelfde kun je zeggen van het berusten in een situatie, het komen tot volledige acceptatie, hoe moeilijk ook. Het is een noodzakelijke eerste stap van elke aanpak van een probleem. Geldproblemen, ziekte, scheiding, wat het ook is: wanneer je je niet eerst met hart en ziel laat doordringen van wat er nu eenmaal is, sla je een zeer belangrijk deel van het proces over. Je hart en lijf vertellen je in deze fase dingen die je brein volslagen mist. Je voelt nog geen energie om te werken? Vraag jezelf dan ook niet te werken. Er is geen vertrouwen in de toekomst? Dwing jezelf dan ook niet om vertrouwen te creëren. Er is alleen verdriet, en opgewektheid forceren is een bijna onmogelijke inspanning? Doorvoel dan ten diepste je verdriet en laat de opgewektheid wachten.

Ruimte voor een wonder
Een geboorte volgt na een periode van passiviteit (met name van het brein) en overgave aan de mysterieuze processen die we niet kunnen sturen, verborgen in het lichaam. Zo maak je ook geestelijk ruimte voor een wonder door je, voor je tot welke actie ook overgaat, totaal over te geven aan het duister dat je omringt. Er gebeuren opzienbarende dingen als je eenmaal leert om je voorafgaand aan actie eerst volledig aan de situatie over te geven. Je zult merken dat je vroeg of laat als op vleugels omhoog wordt gedragen naar een positie van waaruit je wél weer kunt werken aan verbetering, waarin er wél wat energie is om een eerste aarzelende stap te zetten, waarin er wél een eerste beetje positiviteit in je opborrelt. Dat alles is niet door jezelf in gang gezet via actie. Uit volkomen duisternis wordt diep vanbinnen uit zichzelf het eerste licht geboren. Je hebt de natuurlijke ritmes gevolgd die alles in en om onszelf bepalen, en nu, misschien volkomen onverwacht, ben je klaar om een nieuwe sprong te wagen. Je bewust van de nieuwe situatie in je leven, en tenminste al enigszins in staat om te accepteren wat ís, raak je vervuld van nieuwe kracht, hoop en vertrouwen. Wat je kunt leren en ervaren als je je in de ‘Donkere nacht van je ziel’ durft te wagen, is misschien wel een van de mooiste mysteries in het leven.